Wanneer de kunstenaar bepaalt wat je wél en níet mag zien, wordt intimiteit een vorm van macht.
Tino Sehgal geldt als een van de meest vernieuwende kunstenaars van onze tijd. Zijn werk, zegt men, bevraagt de grenzen van kunst en ervaring. In Museum De Pont in Tilburg krijgt hij daar nu alle ruimte voor. Misschien wel te veel. Want wat als een kunstenaar niet alleen zijn eigen werk regisseert, maar ook dat van een heel museum?
Ik ging erheen, nieuwsgierig. Maar voorbereiden kon niet. Geen foto’s, geen persbeelden, geen informatie. Sehgal wil dat niet. Alles moet verdwijnen: tekst, context, beeld. Alleen de ervaring telt.
Dat klinkt spiritueel, maar het is vooral controle. Zodra een kunstenaar voorschrijft wat je mag weten, hoe je mag kijken en zelfs hoe je moet voelen, is er geen vrijheid meer — alleen gehoorzaamheid.
De baby als middelpunt
Zijn nieuwe werk This youiiyou draait om een baby. Twee performers spiegelen het kind: ze bewegen, kirren, volgen. Het is geïnspireerd op El Greco’s Aanbidding van de herders, waarin het licht van het pasgeboren kind de wereld verlicht. Alleen: bij Sehgal straalt de baby niet. De verering blijft over, zonder openbaring.
De Volkskrant vond het “ontroerend”. En ja, dat kan het ook zijn: het kleine leven, het grote gebaar. Maar ik voelde iets anders: beklemming. Niet door de baby — die is onschuldig — maar door de machtsstructuur eromheen.
Een leeg museum
Voor deze zogenaamd intieme performance moest De Pont grotendeels worden leeggehaald. De immense fabriekshal: leeg. De aangrenzende gangen: leeg. Alles wat kleurig, druk of ‘afleidend’ was: weg. Zelfs de naamplaatjes bij andere kunstwerken mochten niet meer naast het werk hangen.
Kleine bordjes op de grond, ergens aan het begin van een muur, vermeldden de namen van kunstenaars. Wie iets wilde weten, moest letterlijk door de knieën.
Het museum, normaal een plek van vrijheid en ontdekking, werd een tempel van gehoorzaamheid. En ik vraag me af: mag een kunstenaar dat eisen? En erger nog: mag een museum daarin meegaan?
De prijs van ‘puurheid’
De Pont lijkt te zijn vergeten dat kunst ook frictie, twijfel, ironie en tegenspraak mag bevatten. Dat stilte pas betekenis heeft als er ook rumoer mag bestaan. Hier is alles gladgestreken. Alles in dienst van één man en zijn idee van “puurheid”.
Ik was vroeg binnen. Meestal red ik het niet om alles te zien in één dag. Dit keer stonden we om half drie buiten. Niet omdat het niet mooi was, maar omdat er niets meer te ontdekken viel.
De leegte werkte niet verhelderend of bevrijdend, maar verstikkend. Het geluid van de performance droeg door het hele gebouw, terwijl andere werken waren gesmoord, letterlijk onzichtbaar gemaakt. Intimiteit werd hier afgedwongen, niet gevonden. Meer een symbool van macht: de baby als excuus voor een kunstenaar die zelfs de muren laat zwijgen.
Stilte als machtsmiddel
Sehgal wil dat zijn kunst geen sporen nalaat — geen beelden, geen teksten, alleen herinnering. Maar mijn herinnering gaat vooral over verlies: van ruimte, van vrijheid, van nieuwsgierigheid. Een museum dat het kijken heeft ingeruild voor gehoorzamen. De baby mag dan het middelpunt zijn — de bezoeker is gereduceerd tot figurant.
Ik zal niet snel vergeten wat ik zag.
Maar vooral wat ik níét meer mocht zien.
En eerlijk gezegd: het zal even duren voor ik weer naar De Pont ga.
Volg Mij !